Mε πρακτικές συμβουλές διαχείρισης και αντιμετώπισης του άγχους από  την  Άσπα Πασπάλη, Ψυχολόγο, Παιδοψυχολόγο, Επιστημονική διευθύντρια του ΔΙ.ΚΕ.ΨΥ. και αποκλειστικό συνεργάτη του φροντιστηρίου μας, είμαστε κοντά στα παιδιά μας, στους υποψηφίους και τώρα στην κρίσιμη ώρα των εξετάσεων.

 

Μυστική συνταγή εγγυημένης επιτυχίας δεν υπάρχει. 

Ωστόσο, είναι γνωστό ότι το άγχος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια των εξετάσεων αλλά και γενικότερα.  

Έρευνα του 2018, έδειξε ότι το 56% των Ελλήνων βιώνει άγχος, το υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τις υπόλοιπες 139 χώρες (Gallup, 2019), που αναμένεται να επηρεάσει και τα παιδιά.  

Πόσο ανακουφιστική όμως είναι η συνειδητοποίηση ότι το άγχος από μόνο του δεν είναι καταστροφικό; Ήδη από τις απαρχές του 20^ου αιώνα, o Freud  μιλάει για τα συμπτώματα του άγχους και το ρόλο του στο σχηματισμό ψυχοσωματικών και νευρωτικών καταστάσεων. Είναι μια ειδοποίηση ότι το Εγώ απειλείται και για να προστατευτεί θέτει σε λειτουργία τους αμυντικούς μηχανισμούς.

Αρχικά, ο έφηβος χρειάζεται να κατανοήσει τη φύση του άγχους. Σε γράφημα που απεικονίζει τη σχέση άγχους- επίδοσης (καμπύλη άγχους), καταδεικνύεται ότι οι υψηλές επιδόσεις συνδέονται με μεσαία επίπεδα άγχους.  

Η ύπαρξη άγχους είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού, που σημαίνει ότι ο μαθητής αξιολογεί τη δοκιμασία ως σημαντική, ενώ τα ελεγχόμενα επίπεδα του επιτρέπουν να παραμένει συγκεντρωμένος και αποδοτικός.  

Αντίθετα, όταν το άγχος γίνεται αντιληπτό ως κάτι καταστροφικό, αποδιοργανώνει τον μαθητή, τον εγκλωβίζει σε αρνητικές σκέψεις και μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε κρίσεις πανικού. Είναι η ιδέα ότι το άγχος είναι καταστροφικό αυτή που το καθιστά εν τέλει ως τέτοιο.  

Η αποδοχή του, λοιπόν, ως κάτι φυσιολογικό, βοηθάει τον υποψήφιο να συμφιλιωθεί μαζί του και να το κάνει σύμμαχο της προσπάθειάς του.  

Αν αισθανθεί κατά τη διάρκεια της εξέτασης έντονο άγχος, καλό είναι να έχει εξασκηθεί σε τεχνικές χαλάρωσης και σωστές αναπνοές.  

Επίσης, μπορεί να ρίξει λίγο νερό σε σημεία όπου περνάει ο σφυγμός (π.χ. εσωτερικό καρπών) ώστε να πέσουν οι ρυθμοί των παλμών.

 

 

Εκτός από τις πρακτικές συμβουλές (ξεκούραση, σωστή διατροφή, καλή προετοιμασία), είναι αναγκαίο ο υποψήφιος να θέτει ρεαλιστικούς στόχους, με βάση τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του.  

Εξίσου χρήσιμη είναι και η διαδικασία της γνωστικής αναδόμησης, όπου οι αρνητικές σκέψεις που αναπαράγουν το άγχος αντικαθίστανται από θετικές. Δηλώσεις όπως «Θα αποτύχω», μπορούν να αντικατασταθούν με θετικές, όπως  «Θα τα καταφέρω».

Η νοητική αναπαράσταση των συνθηκών εξέτασης μπορεί να τον βοηθήσει να εξοικειωθεί με αυτές, ενώ η αναπαράσταση της μετέπειτα ζωής του μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό κίνητρο περαιτέρω προσπάθειας.  

 

Ο ρόλος των γονέων 

Το κράτημα (holding) και το καθρέφτισμα (mirroring) είναι οι δύο βασικοί μηχανισμοί στους οποίους αναφέρθηκε ο Winnicott και μπορούν να αποτελέσουν τον πυλώνα του γονεϊκού ρόλου.  

Ο πρώτος αναφέρεται στην αγκαλιά που προσφέρει τη βιολογική ασφάλεια από την πτώση.  

Αναλυτικότερα, οι γονείς χρειάζεται να παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον, χωρίς να γίνονται υπερπροστατευτικοί, καθώς έτσι μειώνεται η αυτονομία του παιδιού. Μάλιστα σχετικές έρευνες δείχνουν ότι η αίσθηση αυτονομίας του εφήβου συνδέεται με μεγαλύτερη σχολική επιτυχία, συγκριτικά με πιεστικές γονεϊκές σχέσεις.  

Επιπλέον, η εμψύχωση, η ενεργητική ακρόαση, η επικύρωση και η εμπιστοσύνη μπορούν να οικοδομήσουν ένα υποστηρικτικό και ασφαλές περιβάλλον για τον έφηβο. 

Ο δεύτερος μηχανισμός αναφέρεται στο καθρέφτισμα του πραγματικού εαυτού του παιδιού (trueself), στην αποδοχή δίχως κριτική.  

Η άνευ όρων αποδοχή σημαίνει ότι είναι αδιαπραγμάτευτη, δεν μετριέται με σχολές και μόρια. 

Επίσης, πολλοί γονείς έχουν υπερβολικά υψηλές ή χαμηλές προσδοκίες. Στην πρώτη περίπτωση, καθρεφτίζουν στο παιδί τα δικά τους όνειρα και επιθυμίες, ενώ στη δεύτερη τις δικές τους δυσκολίες και αποτυχίες.  

Ωστόσο, χρειάζεται να αποδεχτούν την μοναδικότητα του παιδιού, να σεβαστούν και να στηρίξουν τις επιλογές του και να αποφύγουν τις συγκρίσεις.  

Σύμφωνα με τη φροϋδική άποψη, ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής του ηλικίας.  

Κατ` επέκταση, οι τσακωμοί, οι πιέσεις και οι εντάσεις συνίσταται να αποφεύγονται και αντ` αυτού να υπάρχει ενσυναίσθηση, κατανόηση και εποικοδομητικός διάλογος.

 

Επίλογος 

Οι πανελλαδικές εξετάσεις, αν και δεν είναι άνευ σημασίας, συνεχίζουν για αρκετούς να αποτελούν το διαβατήριο για την ευτυχία.  

Ωστόσο, ο Α. Maslow (1943), στην πυραμίδα ιεράρχησης των ανθρωπίνων αναγκών, τοποθέτησε στο ανώτερο επίπεδο τις ανάγκες αυτοπραγμάτωσης.  

Ίσως αν η διαδικασία των πανελληνίων ιδωθεί ως μια ευκαιρία ο έφηβος να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, να αποκτήσει αυτοαντίληψη των ικανοτήτων του και κατ` επέκταση να προσεγγίσει την αυτοπραγμάτωση, να μειωθούν τα επίπεδα άγχους και κατ` επέκταση να αυξηθούν οι πιθανότητες επιτυχίας.  

Έτσι ώστε όπως αναφέρει ο Freud «Κάποια μέρα κοιτάζοντας πίσω, τα χρόνια που αγωνίστηκες θα σου φαίνονται τα πιο ωραία».  

Καλή Επιτυχία!